فلز سرب یک عنصر بسیار مفید است ولی برای انسان سمی است. این فلز به دلیل انعطاف‌پذیری بالا و مقاومت در برابر خوردگی کاربردهای فراوانی دارد. در طول تاریخ از این فلز استفاده می‌شده و همیشه همراه انسان بوده است. سمی بودن آن تا پیش از انقلاب صنعتی نزد بشر ناشناخته بوده است. اکنون نیز از فلز سرب در ساخت لوله، لوازم آرایشی، رنگ، لحیم‌کاری و بنزین مورد استفاده قرار می‌گیرد. رومیان باستان از این فلز در ساخت لوله آب آشامیدنی خود استفاده می‌کردند. برخی از محققان بر این باورند یکی از دلایل سقوط روم باستان می‌تواند مصرف این فلز سمی در ساخت لوله‌های آب آشامیدنی باشد.

به گزارش پایگاه فناوری استادیت؛ سرب عنصری سفیدآبی رنگ است که در مجاورت هوا خاکستری می‌شود. این عنصر ۰٫۰۰۱۳ درصد از پوسته زمین را تشکیل می‌دهد. استخراج این فلز آسان است و معمولاً به صورت ترکیبی گالن، انگلسیت و سروسیت استخراج و پالایش می‌شود. یک‌سوم تولید فلز سرب بازیافتی است. نماد شیمیایی سرب  Pb است که واژه لاتین plumbum به معنی فواره است و دلیل آن نیز استعمال این فلز در تولید لوله بوده است. عنصر سرب دارای ۲۷ ایزوتوپ است که تنها ۴ ایزوتوپ آن پایدار هستند.

فلز سرب

اگر چه فلز سرب خیلی از کارکردهای قدیمی خود را از دست داده است ولی اکنون بزرگترین نقش را در تولید ظروف نگهداری مواد اسیدی خورنده دارد. به عنوان مثال تولید باتری خودرو بدون سرب سخت و هزینه‌بر است. این فلز در برابر اسید سولفوریک مقاوم است.

به دلیل تراکم عنصری بالای سرب این فلز پرتوهای مضر را به خوبی جذب می‌کند و اجازه عبور به آن نمی‌دهد. هم اکنون این فلز برای اتاق‌هایی که در آن از اشعه ایکس و راکتورهای هسته‌ای استفاده می‌شود به عنوان سپهر حفاظتی در دیوار و در آن استفاده می‌شود.

بنزین سرب‌دار

در سال ۱۹۲۰ تترا اتیل سرب به بنزین اضافه شد. به دو دلیل اینکار انجام گرفت: . این ماده بعنوان ضد کوبش (تق‌تق کردن) موتور عمل می‌کند . ۲٫ از احتراق ترکیبات سرب‌دار ، سرب روی دیواره محفظه احتراق می‌نشیند و به عنوان روانکار از سایش سیت سوپاپ جلوگیری می‌کند . وجود این ماده در بنزین از دو نظر اشکال ایجاد می‌کند . ۱٫ برای سلامتی انسان خصوصاً اطفال و زنان باردار مضر است ( باعث بروز عقب‌ماندگی ذهنی در اطفال می شود) ۲٫ وجود این ترکیبات امکان استفاده از کاتالیزورهای ضدآلودگی مانند کنورتور (دستگاه تبدیل کننده گازهای مضر به گازهای بدون خطر که در انتهای اگزوز نصب می‌شود) را غیر ممکن می‌سازد .

استفاده از این ترکیب موجب بیماری و کشته شدن دو کارگر مرتبط این صنعت شد و تا جایی که در یک زمان ۴۴ کارگر بستری شدند. از سال ۱۹۷۰ بنزین بدون سرب وارد بازار شد. در سال ۱۹۹۶ استفاده از بنزین بدون سرب در آمریکا ممنوع اعلام شد.

حقایقی علمی در مورد عنصر سرب

• عدد اتمی (تعداد پروتون‌ها در هسته اتم): ۸۲
• نماد اتمی در جدول تناوبی: Pb
• وزن اتمی (جرم متوسط اتم): ۲۰۷٫۲
• تراکم: ۱۱٫۳۴۲ گرم بر سانتیمتر مکعب
• حالت در دمای عادی: جامد
• نقطه ذوب: ۳۲۷٫۴۶ درجه سانتی‌گراد
• نقطه جوش: ۱۷۴۹ درجه سانتی‌گراد
• تعداد ایزوتوپ: ۲۷ ایزوتوپ با ۴ ایزوتوپ پایدار

سمیت سرب

بنزین حاوی سرب، استفاده از سرب در باتری ها و ترکیبات الکترونی و محصولات دارای سرب هر ساله آلودگی سرب در سراسر جهان را افزایش می دهد.
تحقیقی که گروهی از شیمی دان های فرانسوی بر روی سرب با استفاده از مدل های آنزیمی خیلی ساده انجام داده اند نشان می دهد که خصوصیات الکترونی لایه ظرفیت سرب عامل اصلی ایجاد سمیت است.
آلودگی سرب آسیب های زیادی را روی سیستم عصبی، کلیه، شش، مغز استخوان و خون ایجاد می کند. این آسیب ها مخصوصاً در مورد کودکان بسیار شدید و جبران ناپذیر است.
عموماً کمپلکس هایی که با کاتیون های فلزی واکنش می دهند به عنوان پاد زهر استفاده می شوند. البته این معرف ها تنها مختص سرب نیست، به این معنی که سایر کاتیون های فلزی مهم را نیز در بدن از بین می برد. بنابراین محققان بر روی پروتئینی که تنها تمایل به اتصال به اتم سرب را دارد تحقیق می کنند.
کالمودولین یک پروتئین متصل به کلسیم، نقش مهمی را در تنظیم و انتقال این کاتیون در بدن انسان ایفا می کند. در یک مرکز فعال آنزیمی به هر یون کلسیم هفت لیگاند متصل می شود. چنانچه یکی از چهار یون کلسیم در کالمودولین با سرب جایگزین شود سرب هفت کوئوردینه شده و این مرکز فعال ناکارا می شود و فعالیت سه محل باقی مانده کاهش می یابد.
آمینولوسنیک اسید بی آب برای سنتز های زیستی در هموگلوبین ضروری است. عدم وجود این آنزیم تشکیل خون را مختل کرده و در نتیجه منجر به کم خونی می شود. در مرکز فعال این آنزیم یک اتم روی به جهار لیگاند متصل است که سه تای آن ها دارای گوگرد می باشد. وقتی سرب با روی جایگزین شود تنها به سه موقعیت دارای اتم گوگرد متصل می شود.
بررسی رفتار متفاوت سرب در این دو آنزیم مختلف می تواند در آینده به ساخت پادزهرهای مختص سرب کمک کند.

حقایق جالب در مورد سرب

1. آیا سرب در مدا است؟ در قرن شانزدهم میلادی وقتی مردم انگلستان مقدار زیادی گرافیک را کشف کردند، در ابتدا فکر می‌کردند که سرب را کشف کرده‌اند، چون مقدار زیادی سرب در گرافیک وجود دارد.
2. در روم باستان مردم آن دوران برای شیرین کردن شراب از سرب استفاده می‌کردند.
3. در قرن ۱۶ تا ۱۸ میلادی از سرب در لوازم آرایشی استفاده شده است. از جمله اشخصای که از این فلز برای آرایش خود استفاده کرده است ملکه الیزابت است! به آرایش با سرب ماسک جوانی گفته شده است. الیزابت از این ماده آرایشی استفاده مکرر کرده است.
4. کیمیای باستان نام سرب را به زحل وصل نموده بود و نماد آن را ♄ یا داس است بجای سرب بکار گرفته شده است.

فلز سرب در ایران

معدن سرب و روی انگوران و کارخانه تولید سرب و روی انگوران در (دندی) ( شهرستان ماهنشان استان زنجان) بزرگ‌ترین تولید کننده سرب و روی ایران و بزرگ‌ترین معدن سرب و روی خاورمیانه است. مالک معدن سرب و روی انگوران شرکت تهیه و تولید مواد معدنی ایران و کارخانه تولید سرب و روی دندی شرکت کالسیمین است.