َبش خاتون دختر اتابک سعدبن ابوبکر بن سعد زنگی و ترکان خاتون٬ ملکه ایران در قرن هفتم قمری بود و تنها فرمانروای زن استان فارس می‌باشد که از سوی ایلخان مغول، اتابک شیراز بوده است. هلاکوخان مغول وی را به همسری پسر خود منکوتیمور درآورد و فارس به طور رسمی ضمیمهٔ دولت ایلخانان گردید. وی در سال ۶۸۵ قمری به دلیل بیماری از دنیا رفت. وی را همانند مغولان با ظرفهای سیمین و زرین پر از باده در چرنداب تبریز دفن کرند. اما پس از مدتی دخترش جنازه وی را از تبریز به شیراز آورد و در رباط اَبش به خاک سپرد. ابش خاتون آخرین اتابک از اتابکان فارس و دختر ترکان خاتون (همسر سعد بن ابوبکر) بود. سلطان خاتون پس از مرگ پسرش در سال ۶۶۰ هجری ترکان خاتون کارها را زیر نظر داشت و داماد خود را یعنی محمد بن سلغور را که نوادهٔ سعد بن زنگی بود به امارت برداشت اما چندی بعد او را به اتهام افراط در ظلم و عیاشی در رمضان ۶۶۱ هجری معزول کرد و به اردوی خان مغول روانه داشت. بعد از او هم برادرش سلجوقشاه بن سنقر را که در زندان بود بیرون آورد و به امارت نشاند. اما سلجوقشاه که از تسلط ترکان خاتون بر کارها، نگرانی و ناخرسندی داشت وی را کشت و داعیهٔ استقلال یافت. با این حال در جنگی که برای دفع او و انتقام خون ترکان خاتون بر ضد او و تا حدی به اصرار اتابک یزد که به خونخواهی خواهر خود ترکان خاتون برخاسته بود درگرفت، در سال ۶۶۲ هجری شکست خورد و به قتل رسید.پس از مرگ سلجوقشاه فرمانروایی ابش خاتون چندان طولی نکشید و هلاکوخان او را نامزد پسر خود منگوتیمور کرد و با عزیمت او از شیراز در سال ۶۶۳ هجری حکومت اتابکان سلغری در فارس خاتمه یافت و آن سرزمین به دست امرای مغول و کسانی که مالیان آن را به مقاطعه می‌گرفتند افتاد و بازگشت ابش خاتون و بعدها دخترش کردوجین ۶۹۰ هجری به حکومت فارس دیگر ادامه حکومت اتابکان به شمار نمی‌آید. وی در زمان حکومتش با استفاده از روابطی که داشت توانست شیراز را از حمله مغول در امان نگه دارد و آبادانی این شهر توانست بسیاری از هنرمندان را به شیراز جلب کند که بعدها مکتب شیراز این مهاجرت شکل و رونق گرفت. مقبره اَبش خاتون در تاریخ ۱۵ دی ۱۳۱۰ با شمارهٔ ثبت ۷۶ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است. در ضمن در این مکان اتابک سعد بن زنگی و اتابک ابوبکرین سعد هم به خاک سپرده شده اند.
آرامگاه آبش در جوار میدان خاتون در کوچه پس کوچه های کم عرض منطقه واقع شده و چندان مورد استقبال و بازدید گردشگران قرار نداشته و ندارد و به صورت طبیعی نیز مردم اطلاعات مطلوبی از این دوره تاریخی و حتی آبش خاتون ندارند. وضعیت آرامگاه نیز به همین سبب هر روز در حال فرسوده شدن بوده و نیاز به مرمت جدی دارد. امید به این است آزادسازی اطراف آرامگاه و ایجاد پارک و فضای سبز در این محدوده باعث شود که نه تنها آبش خاتون از انزوای سالهای گذشته خود بیرون آید بلکه این اثر را به یکی از قطبهای جدید گردشگری شیراز تبدیل کند.
مکتب شیراز دوم پس از فروپاشی حکومت مغولان در سال ۷۷۱ ه.ق توسط تیمور، مکتب شیراز ادامه یافت و تأثیراتی را از مکتب تازه‌تاسیس جلایری هم دریافت کرد. از آثار این دوره گلچین اسکندر سلطان (۸۱۴ ه.ق)، شاهنامهٔ ابراهیم سلطان (۸۲۳ ه.ق) و خاوران نامهٔ ابن حسام با نگارگری فرهاد (۸۸۱ ه.ق) است. در دوران تیموریان (سده۹ ه.ق) و حضور اسکندر سلطان و ابراهیم سلطان در شیراز زمینه برای بروز دوباره ویژگی‌های دیداری مکتب شیراز اول (سده۸) فراهم شد.
درب ورودی مقبره آبش خاتون
هولاکو در کنار ملکه و همسرش دوقوز خاتون
ثبت نظر