یکی ازقابلیت‌های بنیادین جاوا این است که مدیریت حافظه را بطور خودکار انجام می‌دهد. ضریب اطمینان عملکرد برنامه‌های نوشته‌ شده به این زبان بالا است و وابسته به سیستم‌ عامل خاصی نیست،به عبارت دیگر می‌توان آن را روی هر رایانه با هرنوع سیستم‌ عاملی اجراکرد. جاوا درمحدوده وسیعی ازکاربردها،مورداستفاده قرارمی گیرد. کاربردهایی را محدوده ی وسیعی از پلت‌فرم‌های محاسباتی ،سامانه‌های توکار،تلفن‌های همراه که کاربردهایی دردستگاه‌های معمولی هستند تا دستگاه هایی از قبیل ابر رایانه ها و رایانه‌های خدمتگزار راشامل می شود. برنامه‌های جاوا به صورت کدهای بیتی کامپایل می‌شوند؛که مانند کد ماشین هستند و به ویژه وابسته به سیستم‌ عامل خاصی نیستند.
امروزه این باور در بین برخی از مردم ایجاد شده است که زبان جاوا در شروع برای سیستم‌های نهفته (توکار) پیاده‌سازی شده بود؛ رایانه‌هایی که برای کنترل یک سیستم بزرگ و مشخص طراحی می‌شوند و مخصوصاً در زمان‌هایی که محدودیت‌هایی در مورد پردازش همزمان وجود دارد کاربرد دارند.نسخه‌های اولیه‌ی این زبان به‌طور خاص برای برنامه‌نویسی وسایل خانگی طراحی و پیاده‌سازی شده بود؛ به طور مثال می‌توان به دستگاه گیرنده‌ی دیجیتال تلویزیون اشاره کرد. در نسخه‌ی اصلی و اولیه‌ی این زبان که توسط جیمزگاسلینگ طراحی و پیاده‌سازی شده بود، ارتباطات بین دستگاه‌ها به عنوان مرکز توجه در نظر گرفته شده بودند. او پیش‌بینی می‌کرد که این زبان نه تنها برای برقراری ارتباط بین دستگاه و مصرف‌کننده‌ی آن استفاده شود بلکه در زمینه‌ی برقراری ارتباط بین دستگاه‌ها هم کاربرد خواهد داشت.اکنون 20 سال از اولین حضور زبان جاوا می‌گذرد و نسخه‌های پیشرفته‌ی این زبان از مفهوم پرطرفدار "اینترنت اشیا"، شبکه‌ای از تمام اشیا که با هم ارتباط دارند، پشتیبانی می‌کنند.
اینترنت اشیا در تلاش است برای اشیای بی‌جان، هویت دیجیتالی تعریف کند و به کامپیوترها اجازه دهد آنها را سازماندهی و مدیریت کنند. اینترنت درحال حاضرهمه‌ی مردم را به هم متصل می‌کند،ولی با اینترنت اشیاءتمام اشیاءبه هم متصل می شوند. با ارائه‌ی نسخه‌ی یکپارچه از زبان جاوا، نسخه‌ای که برای هر نوع استفاده‌ای کارآمد بود، این زبان بیشتر از پیش مناسب برای استفاده در زمینه‌ی اینترنت اشیا شد. امروزه در سطح جهان سرمایه‌گذاران زیادی وجود دارند که روی آموزش زبان جاوا به نسل جدید برنامه‌نویسان سرمایه‌گذاری کرده اند، به اعتقاد آن‌ها زبان جاوا به راحتی از پس نیاز‌های آینده‌ی شرکت‌های سازنده‌ی محصولات کامپیوتری برخواهد آمد. در حال حاضر هزاران برنامه‌ی موفق عرضه شده به بازار، که با این زبان پیاده‌سازی شده اند، اشاره به قابلیت‌های بی‌شک زبان جاوا دارند.
برای آن دسته از توسعه‌دهندگان و برنامه‌نویسانی که در زمینه‌ی برنامه‌نویسی سیستم‌های نهفته فعالیت می‌کنند، این موضوع که قادر به تشخیص بخش‌های مختلف پلت‌فرم جاوا باشند، اهمیت دارد.پلت‌فرم جاوا در واقع مجموعه‌ایازمحصولاتنرم‌افزاری است، که محیطی مناسب برای نوشتن نرم‌افزارهایی که به صورت چند پلت‌فرمی اجرامی‌شوند، فراهم آورده است. فعالیت در زمینه‌ی برنامه‌نویسی سیستم‌های نهفته نیاز به تغییر اصول برنامه‌نویسی ندارد. برنامه‌نویسان موفق زبان جاوا قادر هستند برنامه‌های پیاده‌شده‌ی سیستم‌های نهفته، به این زبان را، متوجه شوند؛ بدون اینکه در این پروسه، بین این برنامه‌ها با برنامه‌های تجاری کاربردی تفاوتی احساس کنند. البته در زمینه‌ی سیستم‌های نهفته، محیط خاص برای برنامه‌نویسی و تست به همراه کتابخانه‌های ویژه در نظر گرفته شده است.