اواخر روز شنبه 25 آبان ماه دسترسی کاربران اینترنت در نقاط مختلف کشور به اینترنت بین الملل به تدریج مختل شد. اختلال در دسترسی به اینترنت بین الملل بیش از 160 ساعت به طول انجامید تا این قطعی سراسری اینترنت یکی از طولانی‌ترین قطعی های اینترنت در کشور و از گسترده‌ترین‌ها در جهان باشد. به گونه ای که خبرگزاری های جهان با شگفتی خبر آن را کار کنند. حالا پس از یک ماه از این رخداد بازار شایعات درباره‌ی اینترنت ملی و بحث پیرامون اینکه آیا تصمیمی برای قطع دایمی اینترنت در دستور کار دولت قرار دارد یا نه همچنان داغ است. این موضوع موجب نگرانی بسیاری از کاربران و کسب و کارها نیز شده است. برای این که بتوانیم درک بهتری از این موضوع داشته باشیم باید نگاهی دقیق‌تر به تجربه‌ی قطعی سراسری اینترنت داشته باشیم.

خسارت های وارد شده از قطعی اینترنت

درباره ی خسارت های ناشی از قطعی سراسری اینترنت اظهار نظرهای گوناگونی وجود دارد. همچنین آمار غیر رسمی مختلفی نیز در شبکه های مجازی دست به دست می شوند که توسط مسئولین مورد تایید قرار نگرفته‌اند و صحت آن‌ها قابل تایید نیست. آنچه در دسترس است اظهار نظر مقامات و مراجع رسمی کشور است. البته لازم به ذکر است که خسارتی که در نتیجه قطعی اینترنت وارد شده است را نباید صرفا بر اساس خسارت مستقیمی که به کسب و کارها وارد شده است ارزیابی کرد. ارزیابی دقیق اثر این رخداد بر کسب و کارها و اقتصاد شامل آثار مستقیم و غیر مستقیم آن، مستلزم کار کارشناسی است و طبیعتا نباید به این زودی انتظار تخمین دقیق و جامعی را داشته باشیم.

روزانه 61 میلیون دلار - تخمین موسسه نت بلاکس

به تخمین موسسه نت بلاکس هر روز قطعی اینترنت در ایران 61 میلیون دلار خسارت به بار می آورد. نت بلاکس برای برآورد اثر اقتصادی قطعی اینترنت از شاخص‌هایی که بانک جهانی، ITU(International Telecommunication Union)، یورو استات و US census فراهم می‌آورند استفاده می کند. انتظار می رود تخمین هایی که توسط مراجع کارشناسی داخلی و بر اساس آمار و اطلاعات دقیق‌تر از کسب و کارهای داخل کشور به دست می‌آیند از دقت بالاتری برخوردار باشند. اما در این که اگر چنین آماری وجود داشته باشد آیا به اطلاع عموم مردم خواهد رسید یا نه جای سوال وجود دارد.

بیش از 2500 میلیارد تومان خسارت روزانه به کسب و کارهای حوزه IT

سیده فاطمه حسینی، رییس فراکسیون فناوری و نوآوری مجلس شورای اسلامی عدد 2500 میلیارد تومان را به عنوان خسارت مستقیمی که روزانه به کسب و کارهای حوزه فناوری اطلاعات وارد شده است عنوان کرده است. او در ادامه‌ی صحبت‌هایش گفته است: «مجلس شورای اسلامی باید زمینه دسترسی و قطع اینترنت را طوری محدود کند که آسیب به این فضا و این زیست بوم به حداقل برسد.»

6300 میلیارد تومان خسارت غیر مستقیم به سایر بخش‌های اقتصادی

کارگروه نرم افزار و محتوای دیجیتال کمیسیون فناوری اطلاعات و ارتباطات اتاق بازرگانی کشور در حضور جمعی از نمایندگان مجلس ضمن بررسی مشکلات ناشی از قطع اینترنت در حوزه نرم افزار و محتوا، خسارت وارد شده تنها در حوزه‌ی کسب و کارهای فناوری اطلاعات را 2 هزار و 650 میلیارد تومان اعلام کرد.

به گفته سعید رسول اف، عضو کمیسیون فناوری اطلاعات و ارتباطات اتاق ایران «ابعاد مسئله تا حدی است که نگرانی‌های بسیاری را برای فعالان این حوزه به وجود می آورد.»

کارگروه نرم‌افزار و محتوای دیجیتال کمیسیون فناوری اطلاعات و ارتباطات در جمع تعدادی از نمایندگان مجلس به بررسی مشکلات ناشی از قطع اینترنت در حوزه نرم‌افزار و محتوا پرداخت. در این نشست خسارت قطعی این اتفاق با نرخ دلار 12 هزار تومان، 2 هزار و 650 میلیارد تومان تخمین زده شد که این رقم تنها متوجه کسب‌وکارهای این حوزه است. رسول‌اف درباره‌ی نگرانی‌های ایجاد شده در نتیجه‌ی قطع سراسری اینترنت گفت: «نگرانی اول در مورد تکرار آن است. افزایش سطح ناامیدی و بی‌اعتمادی صاحبان کسب‌وکارهای مختلف از جمله آسیب‌های جدی است که بعد از قطع یک‌باره اینترنت اتفاق افتاده است.» او در ادامه خسارت غیر مستقیمی که به سایر بخش های اقتصادی کشور که از ICT به عنوان زیرساخت استفاده می‌کنند را 6 هزار و 300 میلیارد تومان برآورد کرد.

بی اعتمادی و نگرانی، خسارت های غیر مادی

اما کاهش فروش کسب و کارها تنها خسارتی نیست که در این میان وارد شده است. نیروی کاری که با قطعی اینترنت نمی‌تواند کار کند یا بهره‌وری کافی ندارد نیز از عوامل دیگر ایجاد خسارت است. اما در این میان کمتر به خسارت های غیرمادی قطعی اینترنت پرداخته شده است. از جمله‌ی این خسارت‌ها می‌توان به کاهش اعتماد مشتریان به کسب و کارها و همچنین کاهش اعتماد مردم به دولت اشاره کرد. مثالی از این موضوع این که با وجود این که وزیر ارتباطات چند بار عنوان کرده است که تشکیل شبکه‌ی ملی اطلاعات به معنای تصمیم برای قطع کردن اینترنت بین الملل نیست، شایعات و نگرانی ها در این باره تغییری نکرده‌اند. حتی اگر بتوان خسارت مالی وارد شده را جبران کرد، اعتماد از بین رفته را بعید است که بتوان دوباره به دست آورد.

رویکرد مسئولین در مواجهه با قطع سراسری اینترنت

نگاهی به رویکردهای مختلفی که مسئولین در مورد قطع سراسری اینترنت اتخاذ کردند کمک می کند تا بهتر بتوانیم بفهمیم که باید انتظار چه چیزی را در آینده داشته باشیم و اینکه آیا ممکن است روزی برای همیشه با اینترنت بین الملل خداحافظی کنیم یا نه؟

۱- کمی بیشتر به عقب برگردیم. آذرماه سال 1396 در اجلاس ملی گزارش اجرای حقوق شهروندی. رئیس جمهور حسن روحانی در سخنرانی خود در این اجلاس گفت: «فضای ارتباط مردم با جهان حفظ خواهد شد. ما دنبال فیلتر کردن شبکه‌های اجتماعی نخواهیم بود... ما فضای اینترنت امن، سالم و ارزان می‌خواهیم اما در عین حال فضای امنیتی نمی‌خواهیم که برویم ببینیم در زندگی و امور خانوادگی مردم چه خبر است، چه کسی به چه کسی پیامک زد، چی گفت. رها کنیم، دست برداریم، مردم را آزاد بگذاریم، آن دوره گذشت.» و در ادامه درباره‌ی موضوع فیلترینگ به وزیر ارتباطات اشاره می‌کند و می‌گوید: «وزیر ما اینجاست و به مردم قول می‌دهد دستش روی دکمه فیلترینگ نخواهد رفت». تنها یک ماه بعد در دی ماه 96 با شروع ناآرامی‌هایی در سطح کشور دسترسی کاربران ایرانی به اینستاگرام و پیام‌رسان تلگرام قطع می شود. البته حدود دو هفته بعد تلگرام رفع فیلتر می شود تا در اردیبهشت 97 با دستور قضایی دادستانی تهران مجددا و برای همیشه فیلتر شود.

۲- حسن نوروزی، سخنگوی کمیسیون قضایی مجلس شورای اسلامی در روز 30 آبان (ششمین روز قطعی سراسری اینترنت) فضای موجود را فرصتی می داند که برای گسترش اینترنت داخلی ایجاد شده است. او با بیان این که قطعی اینترنت مقطعی و موقت است گفت: «اگر هم حل نشود بهترین موقعیت است که به اینترنت داخلی بپیوندیم.»

۳- 19 آذر، حمیده زرآبادی، عضو کمیسیون صنایع و معادن مجلس شورای اسلامی خبر از تهیه طرح دو فوریتی الزام دسترسی به خدمات اینترنتی می‌دهد. بر اساس این طرح اعمال هرگونه قطعی اینترنت تحت هر عنوانی بدون مجوز مجلس ممنوع خواهد شد. به گفته وی در تبصره ۱ ماده واحده این طرح آمده است: دولت صرفا در شرایط اضطرار با مصوبه شورای عالی امنیت ملی می‌تواند پس از اطلاع رسانی عمومی مدت زمان محدودیت دسترسی به برخی از خدمات مبتنی بر بستر اینترنت ( اعم از داخلی و بین‌المللی ) محدودیت را اعمال کند. همچنین بر اساس این طرح محدودیت اینترنت بر دانشگاه‌ها و مراکز پژوهشی حتی در شرایط اضطرار نیز اعمال نخواهد شد. این طرح تحویل هیات رئیسه مجلس شده است.

۴- وزیر ارتباطات پس از این که اینترنت بین الملل در مناطق مختلف به تدریج در دسترس کاربران قرار می‌گیرد طی یک پیام ویدئویی از مردم عذرخواهی می‌کند و می‌گوید از ابتدای قطع شدن اینترنت پیگیر اتصال مجدد آن بوده است. او عدم اختلال در سیستم بانک‌ها را در زمان قطعی اینترنت بین الملل کاری بزرگ می خواند و این کار را به نوعی حراست از منافع مردم می داند.

همه ی این نکات کنار همدیگر چه معنایی می دهند؟

بررسی سخنان و اعمال مسئولین پیام‌های ضد و نقیضی را به ما می رساند. رئیس جمهور از اینترنت آزاد می‌گوید و اعلام می‌کند که وزیر ارتباطات قول می‌دهد که دستش روی دکمه‌ی فیلترینگ نرود، اما گویا اصلا دکمه ی فیلترینگ زیر دست وزیر دیگری است. شورای امنیت کشور به ریاست وزیر کشور دستور قطعی سراسری اینترنت را می دهد، وزیر ارتباطات همان دولت می‌گوید از ساعات ابتدایی ایجاد محدودیت پیگیر برقراری مجدد ارتباط با اینترنت بین الملل بوده است. یک نماینده‌ی مجلس قطع اینترنت را فرصت برای رشد اینترنت ملی می‌داند (گویی که شرکت‌های خودروسازی در سایه انحصار و با رانت توانسته‌اند کیفیت محصولاتشان را ارتقا دهند) و نماینده‌ی دیگری در پی تهیه طرحی است تا این اتفاق حداقل بدون اطلاع رسانی قبلی و کسب مجوز از مجلس دیگر تکرار نشود. وزیر ارتباطات کار بزرگش را خدمت رسانی به بانک‌ها در دوره قطع دسترسی مردم به اینترنت می‌داند و این را حراست از منافع مردم می‌داند. گویی که منظور از مردم، بانک‌ها و صاحبان سرمایه‌های کلان در کشور هستند. در این میان به دشواری می‌توان از میان همه‌ی این اظهار نظرها رویکرد واحدی را در مورد موضوع دسترسی به اینترنت بین مسئولین مشاهده کرد. هر کدام از مسئولین که به نوعی در تصمیم‌گیری در این مورد مشارکت دارند نظر متفاوتی دارند و موضوع ابهام آمیز‌تر هم می‌شود زمانی که می‌بینیم اصلا تصمیم‌گیری در مورد چنین موضوعی در حال حاضر در حیطه‌ی اختیارات وزارتخانه‌ای که تخصص و صلاحیت لازم در این مورد را دارد نیست.

اصلا تمام ماجرا از اجرای طرح گران کردن بنزین شروع می شود. طرحی که گفته می شود قرار است درآمد حاصل از آن خرج قشر کم درآمد جامعه شود. اما خسارت‌های قطعی اینترنت نیز عمدتا متوجه همین قشر می‌شود. غیر فعال شدن نیروی کار در نتیجه‌ی قطعی اینترنت تنها یکی از خسارت‌هایی است که در نتیجه‌ی این اتفاق وارد می‌شود. در بسیاری از موارد این خسارت مستقیما به نیروی کار وارد می شود. به این صورت که بابت زمانی که به دلیل قطعی اینترنت امکان کار کردن را نداشته دستمزدی دریافت نخواهد کرد. حتی اگر چنین نباشد هم خسارت‌های وارد شده بر کارفرما دیر یا زود متوجه نیروی کار خواهد شد. کم نیستند شرکت هایی که به دلیل ضرر و زیان به تعدیل نیرو یا کاهش دستمزد روی آورده‌اند. یا شاید هم مسئولین فکر می کنند نیروی کار حوزه انفورماتیک را بخش برخوردار جامعه تشکیل می‌دهند که این تناقض در زمان تصمیم‌گیری به ذهنشان خطور نکرده است.

آن چه به نظر می‌رسد این است که در واقع «گردش آزاد اطلاعات و حفظ دسترسی آحاد مردم» که وزیر ارتباطات در پیام ویدیویی خود به آن اشاره می کند چندان جای مهمی در میان دغدغه‌های مسئولین ندارد. و همچنین تصمیم‌گیری در مورد چنین موضوعی نه در حیطه‌ی اختیار نهادهای مرتبط و کارشناسان مطلع، که در اختیار نهادهای امنیتی است.

از این که تصمیم‌های خلق الساعه‌ی غیر کارشناسی اینچنین باز هم دسترسی کاربران به اینترنت را برای چند روز مختل نکند نمی توان اطمینانی داشت، اما آیا باید نگران باشیم که آیا اینترنت بین الملل برای همیشه قطع خواهد شد یا نه؟ بعید به نظر می رسد که چنین نگرانی‌ای منطقی باشد. تنها نگاهی به خسارت‌های ناشی از 160 ساعت قطعی اینترنت نشان می‌دهد که اقتصاد کشور توان تحمل قطعی طولانی مدت اینترنت را ندارد. علی‌رغم این که در این تجربه مشاهده شد شبکه‌ی ملی اطلاعات از زیرساخت مطلوبی برخوردار است، اما این شبکه عملا خالی از محتوا و غیر قابل اتکا است. تولید محتوا بر این بستر نیز، وظیفه‌ی دولت نیست و برای بخش خصوصی هم توجیهی ندارد که معادل تمام سرویس‌های بین المللی را در داخل کشور پیاده‌سازی کند. موتورهای جستجوی داخلی و پیام‌رسان های داخلی مثالی از این رویکرد شکست خورده و البته پرهزینه و بی‌بازده هستند. می‌توان گفت حتی اگر قطعی دایمی اینترنت بین الملل برای عده‌ای مطلوب باشد باز هم به لحاظ فنی و اقتصادی امکان‌پذیر نخواهد بود. پس جای نگرانی از این بابت نیست.

نظر شما در این رابطه چیست؟ تجربه و تحلیل شما از قطعی سراسری اینترنت چیست؟ نظرات خود را از طریق بخش نظرات، ایمیل و یا پیام‌رسان تلگرام به شناسه @faceit_mag و یا به حساب توییتر @faceit_ir برای ما ارسال کنید.