همان‌طور که در جریان هستید سال 97 به نام حمایت از کالای ایرانی نام‌گذاری شده است و یکی از حوزه‌هایی که می‌تواند نقطه عطفی در تحقق این هدف باشد، حوزه فناوری اطلاعات است.

وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات هم برای حمایت از شعار سال جدید و در واقع حمایت از کالای ایرانی البته در حوزه فناوری اطلاعات، شروع به معرفی برخی از برنامه‌ها و سرویس‌های حوزه فناوری اطلاعات کرد و به عنوان اولین کالا، ترگمان، مترجم سه زبانه ایرانی را معرفی کرد. بعد از این موضوع ابر آروان به عنوان دومین کالای باکیفیت ایرانی در حوزه فناوری اطلاعات معرفی شد.

اگرچه سرویس‌های معرفی شده در نوع خود عملکرد نسبتا خوبی دارند و مهم هستند اما هیچ‌یک از این دو سرویس، به اندازه پیام رسان‌ها همه‌گیر نیستند و در واقع هر یک از این دو سرویس، کاربران تخصصی‌تری را می‌طلبند. البته این مسئله درمورد ابر آوران بیشتر صدق می‌کند.

اگر پیگیر اخبار فناوری اطلاعات ایران از طریق فیسیت باشید حتما در جریانید که بحث فیلترینگ تلگرام اخیرا به صورت جدی‌تری دنبال می‌شود تا جایی که گفته شده بود که یک پیام رسان ملی جایگزین آن خواهد شد؛ اما باید دید چالش‌های پیش‌رو همه‌گیر شدن یک پیام رسان ملی چیست؟ مردم از پیام رسان‌ها چه انتظاراتی دارند؟ آیا زیرساخت‌های لازم برای چنین اقدامی فراهم شده است یا نه؟

ما در فیسیت برخی از چالش‌های موجود را بررسی می‌کنیم.

چه مشکلات نرم افزاری کاربران را از پیام رسان‌های داخلی دور می‌کند

مسلما اولین چیزی که هر کاربری برای انتخاب یک برنامه یا نرم افزار به آن توجه می‌کند، سهولت استفاده از آن برنامه است بنابراین سادگی را باید در اصول طراحی هر برنامه‌ای مد نظر قرار داد.

گذشته از این مسئله یک "تلگرام" در اختیار کاربران است و نسخه دیگری که عینا همان روال را کپی کند برای کاربران جذابیتی نخواهد داشت. بنابراین تولید یک پیام رسان کپی شده نمی‌تواند کاربران را به مهاجرت از سایر پیام رسان‌ها به پیام رسانی کپی شده ترغیب کند زیرا با هیچ بهبودی همراه نیست. بنابراین علاوه بر سهولت استفاده، تنوع در طراحی و افزودن قابلیت‌هایی به برنامه، می‌تواند دلیلی برای ترغیب کاربران به استفاده از پیام رسان‌های داخلی باشد.

آیا زیرساخت‌های لازم برای همه‌گیر شدن پیام رسان‌های داخلی فراهم شده است

هنگامی که وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات از ترگمان به عنوان مترجم ملی نام برد، خیل عظیمی از کاربران برای مشاهده این مترجم به وب سایت آن مراجعه کردند اما متاسفانه سرورهای این مترجم توانایی پاسخ‌گویی به این تعداد بازدیدکننده را نداشته با مشکل مواجه شدند.

در مورد پیام رسان‌ها هم با همین مشکل مواجه هستیم. تلگرام در حال حاضر بیش از 40 میلیون کاربر فعال در ایران دارد و اگر همه این کاربران بخواهند به استفاده از یک پیام رسان ملی روی بیاورند باید این پیام رسان‌ها ظرفیت پاسخ گویی به این تعداد کاربران را داشته باشند تا به مشکلاتی همچون مشکل سرورهای ترگمان مواجه نشویم.

به عنوان نمونه می‌توانیم از پیام رسان ایتا نام ببریم که سرورهای این پیام رسان بعد از مراجعات زیاد، توانایی مدیریت و پاسخ گویی به کاربران را نداشته و با خطایی مطابق تصویر زیر مواجه می‌شوند.

عدم پاسخگویی نرم افزار ایتا پس از مراجعات زیاد کاربران  

بنابراین اقدام بعدی برای جلب رضایت کاربران، فراهم کردن زیرساخت‌های لازم برای مقیاس‌پذیری پیام رسان‌ها و سایر سرویس‌های ملی است. برای تحقق این موضوع بایستی از توسعه‌دهندگان پیام رسان‌های داخلی حمایت شود تا بتوانند زیرساخت‌های مورد نیاز را تامین کنند.

یک طرفه به قاضی نرویم

اگرچه مسائل زیادی همچون امنیت، کیفیت خدمت رسانی، زیرساخت‌های مورد نیاز و... همه و همه مسائلی هستند که برای حمایت از یک پیام رسان ملی بایستی فراهم شود اما نباید یک طرفه به قاضی رفت. از همین رو بد نیست که سخن یکی از توسعه‌دهندگان پیام رسان‌های داخلی را بشنویم و با مشکلات پیش‌رو آن‌ها هم آشنا شویم. در همین راستا ایسنا گزارشی را تهیه کرده است که طی آن با میلاد موحدیان، مدیر اجرایی یک پیام رسان ملی مصاحبه‌ای داشته است که در ادامه این مصاحبه را می‌خوانید:

پیام رسان به دلیل ماهیت نرم‌افزاری و سیستم خدماتی که ارائه می‌دهد، لازم است به تعداد کاربر زیادی سرویس دهد؛ البته ما دو نسل پیام رسان داریم؛ یکسری تعداد کاربرهای کمتری را پوشش می‌دهند مثل نرم‌افزارهای سازمانی که قرار است نهایت به 10 هزار نفر خدمت‌رسانی کنند. گروه دیگر پیام رسان‌های عمومی مانند وایبر، تلگرام، واتس‌اپ و پیام رسان‌های بومی هستند که قرار است به تعداد خیلی زیادتری سرویس دهند.

کلا سرویس پیام رسان به نسبت سرویس‌های دیگر مثل ایمیل و یا اس‌ام‌اس یک ویژگی دارد که باید علاوه بر مقیاس‌پذیری (scalability)، بلادرنگ (real-time) باشد یعنی هم باید در تعداد بالا و هم در لحظه کار کند. این دو ویژگی در تعداد بالای کاربر باعث می‌شود که ما طراحی خود را به صورت ویژه‌تری انجام دهیم تا بتوانیم بر اساس رشد تعداد کاربر هم سیستم خود را افزایش دهیم.

مسیری که معمولا در ایران یا هر جایی برای ارائه پیام رسان طی شده، این است که از ماژول‌ها یا نرم‌افزارهای آماده استفاده می‌کنند. ویژگی‌های مقیاس‌پذیری و بلادرنگی برای راه‌اندازی پیام رسانی که در نرم‌افزارهای آماده و opensource ساخته شده، وجود ندارد. یعنی وقتی شما می‌خواهید به تعداد کاربر بیشتری خدمات دهید، از یک جایی به بعد لازم است کارهایی بکنید که چون نرم‌افزار آماده است، باید بر اساس معماری اختصاصی که آماده می‌کنید، یا پروتکل اختصاصی که دارید زیرساخت مخصوص خود را آماده کنید که به اندازه کافی بزرگ باشد.

وقتی کاری را شروع می‌کنید بر اساس دانش همان زمان است، بنابراین زمانی‌که روی ابعاد میلیونی می‌روید، ابزارهایی را در آن لایه با تعداد کاربر بالا می‌بینید که در کاربرهای هزارتایی نمی‌بینید. کسی که این را تجربه کند، می‌تواند سراغ مراحل بالاتر برود. ویژگی مقیاس‌پذیری هم مهم‌تر از اینکه قابلیت تعداد سرویس دادن به تعداد کاربر بالا را داشته باشد با رشد کاربر هم باید بزرگ شود؛ یعنی سرویسی که هم بتواند ۱۰ میلیون کاربر را سرویس دهد و هم وقتی 10 میلیون کاربر به 20 میلیون رسید، بتواند با اقدامات مشخصی ارائه سرویس کند.

آیا تعداد زیاد کاربر تاثیری در بهبود کیفیت پیام رسان دارد؟

قطعا تاثیر دارد اما باید توجه داشت این یک تکنولوژی نیست که بخواهید نرم‌افزارش را از یک جا بخرید و راه‌اندازی کنید. شرکت‌های زیادی هم نیستند که این کار را انجام می‌دهند، فیس‌بوک، تلگرام و وایبر هر کدام یک کار انجام می‌دهند که قاعده‌ای از آن‌ها وجود ندارد. بنابراین اگر شما بخواهید یک کار مشابه شروع کنید، نمی‌توانید از آنها دنباله‌روی کنید، بلکه باید خودتان تجربه کنید.

نمی‌توان گفت پیام رسان‌های ما باید دقیقا همان مسیر تلگرام را طی کنند، زیرا هر پیام رسان از یک پروتکل و معماری استفاده می‌کند. اما تجربه تلگرام چند موضوع را به ما نشان می‌دهد. یک اینکه تلگرام اکنون می‌تواند به حدود 100 میلیون نفر سرویس دهد و ما چه به دلیل استقبال کاربران و چه دلایل فنی، هیچ پیام رسانی را در داخل کشور با این تعداد کاربر نداریم؛ ضمن اینکه 100 میلیون در مقایسه با ابزارهای دیگر مانند واتس‌اپ که سرویس‌های بزرگ‌تری می‌دهند، عدد بزرگی نیست. نکته دیگر که معمولا مغفول می‌ماند، اینکه حتی تلگرام با سرعت عمل و تجربه‌اش هم گاهی در مناطقی دچار مشکل و اختلال می‌شود. ما هم باید حواس‌مان باشد که این موارد را تجربه کنیم تا به اندازه تلگرام بزرگ شویم.

نکته جالبی که موحدیان در این مصاحبه به آن اشاره کرد، روش تولید پیام رسان ملی بود. به این جمله توجه کنید:

مسیری که معمولا در ایران یا هر جایی برای ارائه پیام رسان طی شده، این است که از ماژول‌ها یا نرم‌افزارهای آماده استفاده می‌کنند.

همین مسئله باعث می شود که با تردید بتوانیم نام "ملی" را بر روی چنین محصولاتی بگذاریم. البته الگو گرفتن از محصولات مشابه کاملا امری عادی است مثلا همین فروشگاه‌های اینترنتی ایرانی که به خوبی در بین مردم کشور جا باز کرده‌اند درواقع کپی‌های موفقی از آمازون و این دست فروشگاه‌ها هستند اما هر یک فرهنگ ملی ایرانیان، شرایط زندگی ما و... را در کسب و کار خود در نظر گرفته‌اند و آن را بومی سازی کرده‌اند تا بتوانند در صحنه رقابت حرفی برای گفتن داشته باشند.

نظر شما درباره پیام رسان‌های ملی چیست؟ چه انتظاراتی از این پیام رسان‌ها دارید؟ وجود چه ویژگی‌هایی شما را ترغیب می‌کند که از یک پیام رسان ملی استفاده کنید؟ نظرات خود را با ما به اشتراک بگذارید.